Aan-knopje voor duurzaam gedrag
Trouw column #3 8 december 2015. Tijdens de Klimaattop van Parijs schreef ik 5 columns voor dagblad Trouw.
Mijn oma werd geboren in Oekraïne, in een piepklein dorpje naast een bos waarin je serieus kon verdwalen. Ze liet ons zien hoe ingenieus de natuur in elkaar zit, maar ook hoe kwetsbaar het ecosysteem is en hoe klein de aarde: "Alles wat je weggooit, belandt uiteindelijk op je bord", zei ze atijd.
We volgden later op tv bezorgd ons menu. Samen op de bank, met warme chocolademelk of een schaaltje fruit, keken mijn ouders, zusje en ik snotterend naar documentaires waarin in de loop der jaren alle planetaire grenzen waar we tegenaan dreigden te lopen, wel een keertje voorbijkwamen. En net als we blij verzuchtten 'wat goed dat dit eindelijk op tv is', reikte m'n vader ons een zakdoek aan: "En iedereen die dit nog níet weet, is nu vast voetbal aan het kijken op de andere zender".
Is dat erg? Moet iedereen alles weten voordat we in actie komen?
Onbewust
Jarenlang gingen milieu- en duurzaamheidscampagnes over het geven van informatie. Zenden, zenden, zenden... Als je maar de juiste informatie gaf, kwamen mensen vanzelf wel in actie, was de aanname. Maar mensen zijn geen rationele wezens. De meeste dingen beslissen we onbewust, zo leerde ik in drie collegereeksen Psychologie voor Duurzaamheid, waarin wetenschappers op zoek zijn naar het 'aan-knopje' voor milieuvriendelijk gedrag.
"Een boeiend, emotioneel verhaal dat appelleert aan de kernwaarden van mensen, heeft meer impact dan rationele wetenschappelijke gegevens, zoals hogere wereldwijde temperaturen en een stijgende zeespiegel", concludeert George Marshall in zijn boek 'Why Our Brains Are Wired To Ignore Climate Change'.
Een klimaattop die historisch moet worden, kun je dus niet beter beginnen dan met recalcitrante wereldleiders die weigeren hun vlammende betoog in de beperkte spreektijd te wurmen. Alle gloedvolle speeches samen vormden volgens een krant 'de hoogste concentratie aan retoriek ooit gemeten'. Als ze maar emotioneel en boeiend waren, dan vind ik het goed.
Sociaal bewijs
Alle sprekers gingen op de foto. Die moeten we inlijsten. Als mensen ergens 'ja' op zeggen, willen ze dat blíjven doen: de kracht van commitment en consistentie (van Robert Cialdini, de hoogleraar psychologie die zes universele principes van beïnvloeding introduceerde).
Maar vooral 'sociaal bewijs' is de sleutel: wat de meeste andere mensen doen is 'goed'. Ik hoop dat dit gegeven uit de sociale psychologie ook werkt voor het heetste hangijzer op de top: de inzet moet maximaal 1,5 graden opwarming zijn in plaats van 2. De schade van 2 graden is onacceptabel hoog. Ik hoop van harte dat de landen die het 1,5-gradendoel nog niet ondersteunen, heel snel 'normaal' gaan doen: meer dan de helft van de in totaal 196 deelnemende landen, waaronder Duitsland, is vóór de verlaging.