Lobbycratie
Column GroenLicht over bouwen in de uiterwaarden (Stadsblokken-Meinerswijk) in Arnhem (opinieblad GroenLinks Arnhem) december 2016.
In Arnhem dreigt een woonwijk van 430 woningen in de uiterwaarden te verrijzen. Projectontwikkelaars azen al decennia lang op dit natuurgebied dat direct tegenover de binnenstad ligt. Er staan een paar loodsen in het gebied dat verder vooral uit weilanden en plassen bestaat. Nadat een megalomaan bebouwingsplan van projectontwikkelaar Phanos werd afgeblazen dreigen er nu toch huizen, appartementencomplexen en villa's te worden gebouwd, geframed als een goede ruil met de stad voor het openstellen van de graslanden voor bevers, konijnen en Arnhemmers. Er ligt een alternatief plan voor het verder versterken van de natuur, zonder woningbouw. Natuur naast de stad staat overal ter wereld onder druk. Het geloof dat we natuurgebieden moeten opofferen om natuur te sparen is een bizar misverstand en het uit de wereld helpen van dit rare idee is wereldwijd een uitdaging voor mensen die weten hoe ernstig de klimaat- en biodiversiteitscrisis is.
In 2016 werd er een referendum georganiseerd over wel of geen "ondersteunende woningbouw" in dit gebied. Over het dramatische verloop van dit referendum gaat deze column.
Lobbycratie
Verslag van een democratisch ongeluk
Wekenlang woedde er in Arnhem een felle strijd over de definitie van het begrip “ondersteunende woningbouw” in de gebiedsvisie over Stadsblokken-Meinerswijk. Moeten de ontwikkelingen worden betaald uit de opbrengsten van de verkoop van 250-350 woningen* of was de geest van de gebiedsvisie dat er hooguit een paar huizen als ondersteuning voor cultuur en recreatie zouden komen om de natuurontwikkeling niet in de weg te staan?
De gebiedsvisie kwam tot stand na “één van de omvangrijkste processen van burgerparticipatie aller tijden”, aldus de Volkskrant in 2009, de interesse van de burgers om op uitnodiging van de gemeente mee te denken over ‘hun’ uiterwaarden was overweldigend. Maar niet alleen burgers hebben grote belangstelling voor deze grote groene vlek op de kaart naast de rivier en het centrum, het is ook al tientallen jaren een droomplek voor menig projectontwikkelaar.
De huidige raad focuste zich de afgelopen maanden niet op het realiseren van de idealen van de burgers maar maakte met een concept-raadsbesluit mogelijk dat een projectontwikkelaar zijn droom kan verwezenlijken. Drieduizend Arnhemmers trokken aan de rem en vroegen een referendum aan.
gemeente: mede-projectontwikkelaar of hoeder van de democratie?
Je zou denken dat dit het begin was van een nieuwe dialoog met de stad. Het bleef echter oorverdovend stil. De gemeente stapte opzij en liet de PR machine van de projectontwikkelaar (KWP) wekenlang over de stad razen. En was de laatste weken zelf actief onderdeel van het campagneteam.
Op elke hoek van de straat hingen posters van KWP, op de dag van het referendum zelfs tot in een stemlokaal. De Gelderlander, Arnhemse Koerier (inclusief de gemeentepagina) en gemeentewebsite waren gevuld met content om de Arnhemmers richting een “voor” voor de plannen van KWP te bewegen. Enkele ambtenaren plugden onvermoeibaar week na week een “ja” voor de plannen op social media. Wekenlang waren de eerste twintig resultaten na een zoekopdracht op internet een hit op “ja”, ook al heb je dat als argeloze bezoeker in eerste instantie waarschijnlijk niet eens door.
Want de enige website met de naam van ons groene hart van de stad was wekenlang www.stadsblokkenmeinerswijk.nl en lijkt heel neutraal, maar is van de projectontwikkelaae KWP. Op de site wordt over KWP in de derde naam gesproken. De indruk wordt gewekt dat het een onafhankelijke voorlichtingssite is.
Ging je in gesprek met de projectontwikkelaar op social media dan zag je je argumenten de volgende dag in een nieuw frame op de vraag en antwoordpagina van deze site. Álle argumentatie tegen 250-350 woningen* werd zó geframed, dat je wel echt heel erg dom of ongeïnformeerd bent als je tegen woningbouw in een uiterwaardengebied bent tijdens een klimaatcrisis.
Op de reclameborden voor “Ja, natuurlijk” in het gebied was geen woning te zien, alleen het verhaal hoe groen en gezellig het er gaat worden. Dat er straks minstens 500 auto's in het gebied rondrijden of dat er vier of vijf appartementencomplexen aan de overkant van de Rijnkade komen, dat zag je niet op de plaatjes. Wat kost dat, zo’n maandenlange PR wals met de meest blitse filmpjes, Café Dudok als actiecentrum en het tot ambassadeur maken van prominente Arnhemmers? Meer dan 125 duizend euro** meldde KWP aan de Gelderlander op de dag van het referendum zelf.
Het nee-kamp stak daar schril bij af. Filmpjes over het belang van niet bouwen in het groen, opgenomen op een door KWP vers blootgelegde betonvlakte, met op de achtergrond auto’s die over de brug raasden, bij het nee-kamp was er overduidelijk geen geld voor dure spindokters. Hún budget was in totaal 18.000 euro.
Over deze gang van zaken wilden mensen wel eens van gedachten wisselen met lokale politici. Maar zodra je op social media het debat naar een ander niveau dan het economische probeerde te tillen leken politici de helpdesk van de projectontwikkelaar. Als ze al reageerden. Als je het gesprek wilde aangaan dat er nog andere keuzes mogelijk zijn dan de investeringen van gebiedsontwikkeling terug te verdienen met woningbouw ín het gebied zelf, dan werd je weggezet als niet van deze wereld.
Dus denderde de Ja-campagne zonder veel tegengas door. De lijst van prominente Arnhemmers die opriepen tot Ja-stemmen werd gedurende de campagne steeds langer. Bij die leuke, hippe, creatieve Arnhemmers wil iedereen wel horen. “Identity overrules facts” is een bekend mechanisme uit de sociale psychologie. “Wil je bij negatievelingen horen die met een referendum de stad ook al het Kunstencluster hebben ontzegd? Bij die mensen die tegen vooruitgang zijn, bij die knorrige groene nee-stemmers, die u uw wijntje op het nieuwe terras misgunnen? Of wilt u horen bij die jonge, hippe ontwerpers en architecten?”. Heel slim geframed.
BLINDE RUIL
“Huizen? O ja huizen. We praten liever niet over aantallen maar over abstracte bouwvolumes”. “Waar we het wel over gaan hebben: natuur!” Want dat krijgt de stad kado. Geef je mensen iets, dan willen ze iets terug doen, weten we uit de psychologie. De stad krijgt een groot kado. Dat ze zelf betaalt met het opwaarderen van de waarde van de grond door er een woonbestemming aan te geven maar daar hebben we het niet over. “U wilt toch ook meer natuur? Wie met zijn verstand stemt, zegt ja!” “O, u wilt uw verstand even loslaten op de begroting van het hele plan en hoe we dat gaan terugverdienen met huizen die ook nog toekomstbestendig moeten zijn in een uiterwaardengebied ten tijde van een klimaatcrisis? Ja, oeps, sorry, die kunnen we in dit stadium niet met u delen”. “Stem ja, stem ja stem ja”, galmde het door de stad. En als je eenmaal “ja” hebt gezegd wil je consistent zijn zegt Robert Cialdini, de schrijver van de bestsellerboeken over beïnvloedingstechnieken en ga je maar door. Dat de aard van het gebied aangetast zal worden door de komst van woningen, daar hebben we het niet meer over. We Krijgen Een Kado.
Het groene hart van de stad vermarkten
Arnhem gaat nu dus bouwen in de uiterwaarden. In een uniek gebied in Nederland, een groene mijmerplek midden in de stad, waar Arnhem verbinding maakt met een natuurlijk landschapselement, de rivier. Dat uitzicht op de groene oever aan de overkant van de Rijnkade verbind je nu nog met andere groene oevers stroom op- en afwaarts.
Een projectontwikkelaar gaat dat nu vermarkten, maar wat is de visie van de politiek op de relatie van de stadsbewoner met de natuur? Op de intrinsieke waarde van het groene hart voor de stad en haar inwoners? Op de risico’s van dáár huizen neerzetten? Dat debat hebben we niet gevoerd. Als je verwees naar de houvast die een natuurlijk landschap geeft, of naar onderzoeken over de relatie tussen natuur, geluk, en gezondheid werd je door lokale politici weggehoond.
Ik voel me als burger niet serieus genomen door een gemeente die klakkeloos achter de markt is gaan staan. Die actief meewerkte aan een campagne van een commerciële partij. Die niets deed om haar inwoners een onafhankelijk stemadvies te geven.
Het referendum kan wat mij betreft worden afgeschaft want laat eerder de kracht van marketing zien dan wat het behoort te zijn in een democratie: een moment van bezinning en gesprek.
Ik respecteer de uitslag maar durf hardop te betwijfelen of deze hetzelfde was geweest als het nee-kamp hetzelfde budget had gehad als KWP.
De huizen in de bocht van de rivier en aan de overkant van de Rijnkade zullen een blijvende herinnering zijn aan dit democratische ongeluk.
naschrift juli 2020
Nieuwe campagne om Stadsblokken-Meinerswijk groen te houden
- Kloppend Stadshart, Milieudefensie en vele anderen willen de bouw van de woonwijk in de uiterwaarden tegenhouden en van het gebied een park en natuurgebied maken, waar ruimte is voor mensen, dieren, de rivier, groen en recreatie. Je kunt hier doneren voor de juridische strijd om de bouw van de woonwijk tegen te houden.
- Houd het laatste nieuws over Stadsblokken Meinerswijk bij via www.steunstadsblokkenmeinerswijk.nl en de site van Kloppend Stadshart.
- Pier Vellinga, professor Klimaatverandering, Water en Overstromingsgevaar aan de WUR, tevens jarenlang hoofd van het landelijke kennis en leerprogramma Klimaatadaptatie waarschuwt voor de gevolgen van bouwen in de uiterwaarden in diverse kranten, van dagblad Trouw tot De Gelderlander.
- Ook de waterschappen vinden het onbegrijpelijk dat de gemeente zo ver mee is gegaan met dit plan van de projectontwikkelaar tijdens een klimaatcrisis.
noten
* Zoals te verwachten was blijft het niet bij de 250-350 woningen maar heeft de projectontwikkelaar nu 430 woningen (!) in haar plan opgenomen.
** De projectleider gaf op Twitter toe dat het campagnebudget van de projectontwikkelaar geen € 125.000 was maar maar liefst €300.000,-.